Gweld cod y dudalen Prifysgolion a Cherddoriaeth yng Nghymru

__NOAUTOLINKS__
'''Mae'r cofnod hwn ymysg y cannoedd sydd i'w gweld yn [https://www.ylolfa.com/cynnyrch/9781784616250/cydymaith-i-gerddoriaeth-cymru''Cydymaith i Gerddoriaeth Cymru''], cyfrol gyhoeddwyd gan Y Lolfa ym mis Medi 2018.'''

Y term cywir yn ieithwedd heddiw fyddai ‘Addysg Uwch a Cherddoriaeth yng Nghymru’, ond ni fyddai hynny’n llawn gyﬂeu pwysigrwydd parhad cyfundrefn y brifysgol i gerddoriaeth Cymru. Defnyddir y term hwn i olygu’r cyrff sy’n dyfarnu neu a fu’n dyfarnu graddau mewn cerddoriaeth, hynny yw, y prifysgolion a’r hyn a elwir wrth fynd i’r wasg yn Goleg Brenhinol Cerdd a Drama Cymru.

Hyd 1992, yr unig brifysgolion yng Nghymru oedd y rhai a oedd wedi dechrau’n annibynnol ond a ddaeth at ei gilydd i ffurfio ffederasiwn o golegau Prifysgol Cymru. Roedd gan dri o’r colegau hynny adrannau cerddoriaeth: Coleg Prifysgol Cymru Aberystwyth, Coleg Prifysgol De Cymru a Sir Fynwy (Prifysgol Caerdydd yn ddiweddarach) a Choleg Prifysgol Gogledd Cymru (Prifysgol Bangor yn ddiweddarach). Daeth newid ar ôl 1992 o ganlyniad i basio’r Ddeddf Addysg Bellach ac Uwch y flwyddyn honno, a roddodd yr awdurdod i ragor o sefydliadau ddyfarnu graddau bagloriaeth. Disgrifir canlyniadau’r newid hwn isod.

Mae’n anodd gor-ddweud pa mor bwysig fu’r prifysgolion i gerddoriaeth yng Nghymru ers diwedd y 19g., a gellir nodi tair nodwedd i danlinellu’r pwysigrwydd hwn. Yn gyntaf, roedd modd i fyfyrwyr dawnus o Gymru gael hyfforddiant arbenigol o safon uchel mewn cerddoriaeth yng Nghymru heb orfod teithio allan o’r wlad. Yn ail, darparai sefydliadau lle gellid astudio a pherfformio cerddoriaeth Cymru, gan gynnwys gosodiadau o destunau Cymraeg, ochr yn ochr â chlasuron Ewrop. Ac yn drydydd, ac efallai mai dyma’r nodwedd bwysicaf oll, mae’r prifysgolion wedi darparu llawer o’r seilwaith sefydliadol creiddiol sydd wedi cynnal a hyrwyddo’r holl ymdrech gerddorol. Maent wedi cynhyrchu cyfansoddwyr, perfformwyr, academyddion, gweinyddwyr ac athrawon sydd wedi mynd rhagddynt i weithio ar lefelau rhyngwladol, cenedlaethol a chymunedol, gan ennill clod a bri ond hefyd gan gynnal yn aml draddodiadau amatur y wlad.

Efallai fod Cymru’n unigryw yn hyn o beth: fel yr awgrymir isod, dylid mesur ymdrechion arloeswyr cynnar [[addysg]] gerddoriaeth mewn prifysgol yn erbyn amrywiaeth ehangach o lwyddiannau na’r rhai a enillwyd ganddynt yn unigol fel cyfansoddwyr neu [[ysgolheigion]]. Fel addysgwyr cynigient addysg gerddoriaeth soffistigedig i bobl ifanc, o gefndiroedd hynod dlawd yn amlach na pheidio, na fyddent y mae’n debyg wedi cael cyfleoedd o’r fath fel arall. Cyn dyfodiad y BBC i Gymru, cyfundrefn y brifysgol a’r rhwydweithiau cyn-fyfyrwyr a ddarparai’r prif seilwaith sefydliadol ar gyfer bywyd cerddorol yn y wlad.

Sefydlwyd yr adran gerddoriaeth brifysgol gyntaf yn Aberystwyth fel Coleg Prifysgol Cymru yn 1874. Penodwyd [[Joseph Parry]] yn Athro Cerddoriaeth a gwnaeth y pwyllgor gwaith ef yn gyfrifol am ‘godi safon cerddoriaeth yn y genedl yn gyffredinol [a gweithredu fel] carreg sarn [i symud cerddorion Cymru] o gôr y pentref i’r Academi Gerdd Frenhinol’. Mewn gwirionedd roedd y pwyllgor gwaith yn rhoi mwy o glod i’r Academi Frenhinol nag a haeddai mae’n bur debyg, ond ni wnaeth hynny ddim i rwystro Parry (un o’i chyn-ddisgyblion) rhag rhoi pwyslais ar gwricwlwm a fyddai’n gwneud cyfiawnder â chlasuron y canon yn ogystal â meithrin cerddoriaeth Cymru. Yn anffodus, gadawodd Aberystwyth yn 1880, dan dipyn o gwmwl, ac fe’i holynwyd gan [[David Jenkins]] (hyd 1915), [[Walford Davies]] (1919-26), [[David de Lloyd]] (1927-48), [[Charles Clements]] (1948-50), [[Ian Parrott]] (1950-1983) a David Wulstan, a oedd yn y gadair pan gaewyd yr adran yn 1989 gan beri cryn alar.

Dim ond dwy brifysgol arall yng Nghymru a oedd yn meddu ar adrannau cerddoriaeth cyn diwedd yr 20g. Un oedd Prifysgol Caerdydd (yn wreiddiol Coleg Prifysgol De Cymru a Sir Fynwy), a wnaeth hefyd benodi Joseph Parry yn bennaeth ei hadran gerddoriaeth yn 1888, i olynu Clement Templeton, a oedd yn bennaeth yr adran pan sefydlwyd y coleg yn 1883. Y pennaeth adran a fu yn ei swydd hwyaf oedd yr Athro David Evans, a benodwyd yn 1908 yn Athro cerddoriaeth cyntaf y Brifysgol ac a wasanaethodd am dros ddeng mlynedd ar hugain. Ymhlith yr Athrawon diweddarach bu’r ysgolhaig Palestrina, Joseph Morgan, a’r cyfansoddwr [[Alun Hoddinott]]. Sefydlwyd Prifysgol Bangor fel Coleg Prifysgol Gogledd Cymru yn 1884, ond ni sefydlwyd yr adran gerddoriaeth tan 1921. Sefydlwyd yr adran gerddoriaeth gan Brifysgol Cymru (y Brifysgol ffederal a ffurfiwyd yn 1893), yr oedd ei Chyngor wedi penodi Walford Davies y flwyddyn honno yn Gyfarwyddwr Cerddoriaeth Prifysgol Cymru (yr unig berson i ddal y swydd honno) ac yn Athro cerddoriaeth yn Aberystwyth yr un pryd. Roedd gweithredu fel cadeirydd Cyngor Cerddoriaeth Cenedlaethol Cymru hefyd yn rhan o gyfrifoldebau Walford Davies. Rhan o’r bwriad wrth ehangu darparu graddau cerddoriaeth y tu hwnt i Aberystwyth a Chaerdydd hefyd oedd cael adrannau cerddoriaeth y Brifysgol i wasanaethu cymunedau lleol y colegau. Ymhlith yr Athrawon cerddoriaeth ym Mangor bu [[D. E. Parry Williams]] a’r cyfansoddwr [[William Mathias]].

Ni fu adrannau cerdd erioed yng ngholegau cyfansoddiadol eraill Prifysgol Cymru, sef Abertawe a Llanbedr Pont Steffan, ond bu cerddorion ar staff eu hadrannau allanol, a bu gan Brifysgol Abertawe Gyfarwyddwr Cerddoriaeth a drefnai gerddoriaeth ymarferol ac a gyfrannai at rai o’r rhaglenni rhyngddisgyblaethol. Gwnaed cyfraniad pwysig i fywyd cerddorol hefyd gan y colegau hyfforddi athrawon yng Nghymru, a leolwyd ar wahanol adegau ym Mangor, Wrecsam, Caerfyrddin, Abertawe, Y Barri, Caerdydd a Chaerllion.

Sefydlwyd y Brifysgol Agored yng Nghymru yn 1969 fel cangen ‘ranbarthol’ (un genedlaethol Gymreig yn ddiweddarach) i’r sefydliad ym Mhrydain gyfan, a defnyddiai ddull dysgu o hirbell radical ac amlgyfrwng. Bu cerddoriaeth bob amser yn rhan o gwricwlwm amlddisgyblaeth y Brifysgol.

Daeth pasio Deddf Addysg Bellach ac Uwch 1992 â sawl newid i’r sector addysg uwch a gafodd ddylanwad pwysig ar gerddoriaeth. Y ddau newid pwysicaf oedd sefydlu prifysgolion newydd drwy godi statws y colegau polytechnig a’u gwneud yn brifysgolion (cyn hynny, nid oedd gan golegau polytechnig bwerau dyfarnu graddau a chaent eu dilysu gan gorff a gwmpasai’r Deyrnas Unedig, sef y Cyngor Dyfarniadau Academaidd Cenedlaethol). Y newid mawr arall oedd codi statws Coleg Cerdd a Drama Cymru a’i wneud yn gorff dyfarnu graddau. Yn 2002, fe’i gwnaed yn Goleg Brenhinol Cerdd a Drama Cymru, a’i alinio maes o law â Phrifysgol Morgannwg (sef Coleg Polytechnig Morgannwg yn flaenorol).

Sefydlodd Prifysgol Morgannwg, a ailenwyd yn Brifysgol De Cymru yn 2013, hefyd adeilad mawr a thrawiadol yng nghanol Caerdydd dan yr enw ATRiuM, ond a elwir yn ffurfiol yn Ysgol Diwydiannau Creadigol a Diwylliannol Caerdydd. Mae’r Adran Cerddoriaeth a Sain, fel yr awgryma’r teitl, wedi’i neilltuo’n fwy i idiomau poblogaidd modern nag i’r traddodiadau [[cerddoriaeth gelfyddydol]], ac mae’n arbenigo mewn dylunio a chynhyrchu technegol a graddau mewn technoleg cerdd.

'''Trevor Herbert'''

{{CC BY-SA Cydymaith}}
[[Categori:Cerddoriaeth]]