Gweld cod y dudalen Jarman, Geraint (g.1950)

__NOAUTOLINKS__
'''Mae'r cofnod hwn ymysg y cannoedd sydd i'w gweld yn [https://www.ylolfa.com/cynnyrch/9781784616250/cydymaith-i-gerddoriaeth-cymru''Cydymaith i Gerddoriaeth Cymru''], cyfrol gyhoeddwyd gan Y Lolfa ym mis Medi 2018.'''

Ar sail ei gyfraniadau fel canwr a chyfansoddwr, bardd, cynhyrchydd fideo a rhaglenni ar [[Poblogaidd, Cerddoriaeth | ganu pop]] Cymraeg, daeth Geraint Jarman yn un o brif gymeriadau’r byd adloniant a diwylliant yng Nghymru o ddiwedd yr 1960au hyd at ddegawdau cyntaf yr 21g. Yn ystod y cyfnod hwn, roedd ei ddylanwad ar y diwylliant poblogaidd Cymraeg yn aruthrol. Llwyddodd i chwyldroi’r canfyddiad o’r hyn oedd y diwylliant a thrawsnewidiodd hefyd yr ymagweddu at broffesiynoldeb o fewn y diwydiant cerddoriaeth yng Nghymru.

Ganed Geraint Rhys Maldwyn Jarman yn Ninbych ond symudodd y teulu i Gaerdydd pan oedd yn bedair oed. Yno, cyflwynwyd ef i sŵn cerddoriaeth y byd yn ardal y dociau, Glan’rafon a Thre-biwt. Yn ddeg oed, yng nghwmni ei chwaer Tanwen, canodd ar raglen ''Gwlad y Gân'' ar TWW. Dechreuodd gyfansoddi caneuon pan oedd yn bymtheg oed ac erbyn 1967 roedd yn ysgrifennu caneuon ar gyfer [[Jones, Heather (g.1949) | Heather Jones]]. Gwnaeth ei farc hefyd fel bardd gyda cherddi yn ymddangos yn ''Burning The Hands Of The Clock'' (1967) a ''Zutique'' (Second Aeon Publications, 1968), y naill yn gyfrol aml-gyfrannog tra bod y llall ar y cyd gyda’r bardd David Callard.

Yn 1967 enillodd ddwy wobr mewn cystadleuaeth bop newydd yn [[Eisteddfod, Cerddoriaeth a'r | Eisteddfod]] Genedlaethol yr Urdd yng Nghaerfyrddin. Yn fuan wedi hyn, cyfarfu â’r canwr [[Stevens, Meic (g.1942) | Meic Stevens]] ac arweiniodd hynny at gyfansoddi’r ‘[[opera]] roc’ ''Etifeddiaeth Drwy’r Mwg'' (1970). Tua’r un cyfnod, ffurfiodd Geraint Jarman, Heather Jones a Meic Stevens grãp o’r enw [[Bara Menyn, Y | Y Bara Menyn]]. Er mai herio’r byd pop Cymraeg cyfredol oedd bwriad Y Bara Menyn, cawsant lwyddiant gyda’u sengl EP ‘Caru Cymru’ (Dryw, 1969).

Fe fyddai Jarman wedi gwneud ei farc ar ddiwylliant Cymraeg pe na bai ond wedi cyhoeddi y ddwy gyfrol o farddoniaeth, ''Eira Cariad'' (Dryw, 1970) a ''Cerddi Alfred Street'' (Gomer, 1976), ond fe’i cofir yn bennaf am y gyfres o recordiau hollbwysig a ymddangosodd yn ystod y degawd o ddiwedd yr 1970au ymlaen gyda’i grŵp Y Cynganeddwyr a ddaeth yn gerrig milltir yn hanes [[Poblogaidd, Cerddoriaeth | canu roc]] Cymraeg ar sail eu huchelgais gerddorol a’u gallu i lunio syniad eang ac agored o Gymreictod.

Cafwyd addewid o’r hyn oedd i ddod ar y ddwy record hir gyntaf unawdol, ''Gobaith Mawr y Ganrif'' (Sain, 1976) a ''Tacsi i’r Tywyllwch'' (Sain, 1977), a recordiwyd yn Stiwdio Stacey, Caerdydd, gyda chyfraniadau’r gitarydd amryddawn [[Tich Gwilym]] (Robert Gwilliam; 1950–2005) o Ben-y-graig, Rhondda, i’w clywed ar y gân epig ‘Ambiwlans’ o ''Tacsi i’r Tywyllwch'', er enghraifft. Dilynwyd hyn gyda thrioleg o recordiau, y tro hwn gyda’r Cynganeddwyr, sef ''Hen Wlad Fy Nhadau'' (Sain, 1978), ''Gwesty Cymru'' (Sain, 1979) a ''Fflamau’r Ddraig'' (Sain, 1980), gan amlygu dylanwadau cerddorol megis ''reggae'' a’r don newydd am y tro cyntaf yn y Gymraeg mewn caneuon fel ‘Methu Dal y Pwysau’ ac ‘Instant Pundits’.

Ar ei orau, fel yn y clasur o gân ‘Ethiopia Newydd’, llwyddodd Jarman i ddarlunio’r profiad dinesig o fod yn Gymro ar sail ei brofiadau personol – a thrwy wneud hynny, i gysylltu â phrofiadau nifer o Gymry Cymraeg ei genhedlaeth. Roedd ei ganeuon yn aml yn priodi’n effeithiol sefyllfa’r Cymry a’r iaith Gymraeg gyda delweddau geiriol ac arddulliau cerddorol a fodolai ymhell tu hwnt i ffiniau’r wlad, yn arbennig cred Rastaffaraidd Jamaica (am ymdriniaeth Jarman o’r arddull ''reggae,'' gw. Wallis a Malm 1983, 80–81; ap Siôn 1997; Hill 2007, 123–42). Amlyga’r recordiau hyn allu Jarman i gyrraedd at graidd yr hyn am Gymru oedd yn berthnasol iddo ef, boed yn sylwebaeth ddeifiol ynglñn â rhagrith y sefydliad Cymraeg yn ‘Gwesty Cymru’, ymgyrch losgi tai haf Meibion Glyndãr yn ‘Fflamau’r Ddraig’ eu chwedloniaeth y Mabinogion ar y record hir ''Diwrnod i’r Brenin'' (Sain, 1981). Yn hynny o beth, ac yn rhannol oherwydd ei fand cosmopolitan Y Cynganeddwyr – a oedd, ynghyd â Tich Gwilym, yn cynnwys cerddorion galluog megis Richard Dunn (allweddellau), Pete Hurley (bas), Neil White (gitâr rhythm) ac Arran Ahmun (drymiau) – fe drawsnewidiwyd yr arlwy cerddorol Cymraeg. Roedd yr elfennau newydd yn cynnwys darnau byrfyfyr a chyfraniadau offerynnol a oedd yn gyfartal â’r rhai lleisiol. Ym mherfformiadau’r Cynganeddwyr, roedd sŵn gitâr Tich Gwilym (neu’n ddiweddarach, gitâr Peredur ap Gwynedd) mor bwysig â llais Jarman a neges y gân.

Yn ystod yr 1980au, ac yn rhannol o ganlyniadi sefydlu S4C, dechreuodd Jarman ymddiddori yn y byd ffilm a theledu, yn gyntaf gyda’r ffilm ''Macsen'' (Sain, 1983), a oedd yn rhannol hunangofiannol, ac ''Enka'' (Sain, 1985), a adlewyrchai ei ddiddordeb mewn crefft ymladd ac ysbrydegaeth Ddwyreiniol, megis Aikido. Yn 1986 teithiodd Jarman a’i fand gyda’r grãp roc ifanc o Fethesda, [[Mafﬁa Mr Huws | Maffia Mr Huws]], er mwyn hyrwyddo’r EP ''Taith y Carcharorion'' (Sain, 1986), a oedd hefyd yn cynnwys teyrnged i’r bardd a’r dramodydd Saunders Lewis (1893–1985), ‘Nos Da Saunders’. Clywid elfennau mwy electronaidd yn treiddio drwy ei ganeuon o’r cyfnod gyda defnydd helaeth o syntheseisyddion a sampleri. Yn ystod y cyfnod hwn fe gyd-gynhyrchodd raglen ddogfen ar hanes Maffia Mr Huws, ''Awe Fo’r Micsar'' (S4C, 1986), a dyma gychwyn ar elfen newydd yng ngyrfa Jarman fel mentor a lladmerydd ar ran grwpiau ifanc newydd Cymraeg.

Fe ddaeth hyn yn bennaf drwy gyfrwng ei waith fel cynhyrchydd y rhaglen deledu arloesol ''Fideo 9'' (1988–92). Drwy gyfrwng ''Fideo 9'' roedd cwmni cynhyrchu Jarman, Criw Byw, nid yn unig yn rhoi llwyfan i dalent ifanc ond hefyd yn hybu proffesiynoldeb y diwydiant pop drwy gynhyrchu fideos cerddorol o fandiau newydd, ffilmio cyngherddau byw yng Nghymru a thramor a dangos fideos pop gan fandiau Ewropeaidd. Er mai cefndirol oedd cyfraniad Jarman ar y cychwyn, erbyn y drydedd gyfres roedd yn fwy gweithredol o ran cynhyrchu a chyfarwyddo fideos a sesiynau byw, ac o ganlyniad bu’n hyrwyddwr brwd o nifer o fandiau ifanc newydd megis [[Ffa Coffi Pawb]], Beganifs (a ddaeth wedyn yn [[Big Leaves]]) a [[Melys]].

Ar ôl dyddiau Fideo 9 dychwelodd Jarman at ei yrfa recordio’i hun gan ryddhau nifer o ddisgiau ar label Ankst, gan gynnwys ''Rhiniog'' (Ankst, 1992), a oedd yn cynnwys cyfraniadau gan aelodau Maffia Mr Huws, ''Y Ceubal y Crossbar a’r Quango'' (Ankst, 1994), lle clywid chwarae gwych ap Gwynedd am y tro cyntaf ar ei recordiau, ac yn fwy diweddar y record bersonol, ''Brecwast Astronot'' (Ankst, 2011) sydd yn cynnwys cân deyrnged i Tich Gwilym, ‘Baled y Tich a’r Tal’, yr hunangofiannol ''Dwyn yr Hogyn Nôl'' (Ankst, 2014), a’r gwerin-roc ''Tawel yw’r Tymor'' (Ankst, 2016). Bu’n parhau i gynhyrchu dub reggae mewn recordiau megis yr EP ''Morladron'' (Sain, 2002) ac mewn cydweithrediad â grwpiau megis [[Llwybr Llaethog]].

Adlewyrchwyd parch, edmygedd a chydnabyddiaeth cyfraniad Geraint Jarman i’r diwydiant pop gan y nifer helaeth o’i ganeuon a gafodd eu trefnu gan gerddorion a grwpiau Cymraeg, gan cynnwys ail fersiwn o ''Hen Wlad Fy Nhadau'' (Ankst, 1990) a recordiwyd gan gerddorion blaenllaw y cyfnod – megis [[Eaves, Steve (g.1952) | Steve Eaves]], Llwybr Llaethog, Ffa Coffi Pawb, Tŷ Gwydr, Jecsyn Ffeif a [[Datblygu]] – ac o bryd i’w gilydd recordiwyd ei ganeuon gan artistiaid eraill hefyd, megis Iwcs a Doyle (‘Rhywbeth Bach’) a Dafydd Dafis (‘Gweithio Ar Wyneb Y Graig’). Fe enillodd ei record ''Atgof Fel Angor'' (Sain, 2008) wobr ‘Casgliad Gorau’ yng Ngwobrau’r Selar 2008.

'''Sarah Hill a Pwyll ap Siôn'''

==Disgyddiaeth (am restr gyflawn gw. Jarman 2011)==

'''[fel artist unigol]'''

*''Gobaith Mawr y Ganrif'' (Sain 1022M, 1976)

*''Tacsi i’r Tywyllwch'' (Sain 1096M, 1977)

*''Brecwast Astronot'' (Ankst 130, 2011)

*''Dwyn yr Hogyn Nôl'' (Ankst 137, 2014)

*''Tawel yw’r Tymor'' (Ankst 140, 2016)

'''[gyda’r Cynganeddwyr]'''

*''Hen Wlad Fy Nhadau'' (Sain 1128M, 1978)

*''Gwesty Cymru'' (Sain 1158M, 1979)

*''Fflamau’r Ddraig'' (Sain 1182M, 1980)

*''Diwrnod i’r Brenin'' (Sain 1123M, 1981)

*''Macsen'' (Sain 1289M, 1983)

*''Enka'' (Sain C948N, 1985)

*''Rhiniog'' (Ankst 029, 1992)

*''Y Ceubal y Crossbar a’r Quango'' (Ankst 050, 1994)

*''Eilydd Na Ddefnyddiwyd/Sub Not Used'' (Sain SCD2210, 1998)

*''Morladron'' [EP] (Sain SCD2363, 2002)

'''Casgliad:'''

*''Atgof Fel Angor'' (Sain SCD2531, 2008)

==Llyfryddiaeth==

*Geraint Jarman, ''Eira Cariad'' (Llandybïe, 1970)

*———, ''Cerddi Alfred Street'' (Llandysul, 1976)

*Roger Wallis a Krister Malm, ‘Sain Cymru: The Role of the Welsh Phonographic Industry in the Development of a Welsh Language Pop/Rock/Folk Scene’, ''Popular Music 3: Producers and Markets'' (1983), 77–105

*Pwyll ap Siôn, ‘Gwrthleisiau: Geraint Jarman a Gwreiddiau Reggae mewn Cerddoriaeth Boblogaidd Gymreig’, ''Hanes Cerddoriaeth Cymru'', 2 (1997), 278–92

*Sarah Hill, ''‘Blerwytirhwng?’ The Place of Welsh Pop Music'' (Aldershot, 2007)

*Geraint Jarman, ''Twrw Jarman'' (Llandysul, 2011)

*———, ''Cerbyd Cydwybod'' (Llandysul, 2012)

{{CC BY-SA Cydymaith}}
[[Categori:Cerddoriaeth]]