Y gwahaniaeth rhwng diwygiadau o "Almanac"

Oddi ar WICI
Neidio i: llywio, chwilio
(Crëwyd tudalen newydd yn dechrau gyda 'Almanac Llyfryn yw almanac sy’n cynnwys gwybodaeth hanfodol ar gyfer y flwyddyn amaethyddol, megis calendrau a rhagolygon tywydd tymor hir. Yn gymysged...')
 
 
Llinell 1: Llinell 1:
Almanac
 
  
 
Llyfryn yw almanac sy’n cynnwys gwybodaeth hanfodol ar gyfer y flwyddyn amaethyddol, megis calendrau a rhagolygon tywydd tymor hir. Yn gymysgedd o wybodaeth galendr syml a syniadau llai gwyddonol, caiff cyhoeddiadau megis The Old Farmer’s Almanac eu prynu a’u defnyddio o hyd, yn arbennig yng Ngogledd America. Defnyddir y gair ‘almanac’ hefyd i gyfeirio at unrhyw gyhoeddiad sy’n cynnwys deunydd calendr, e.e. y Nautical Almanac sy’n cynnwys tablau yn disgrifio symudiadau’r planedau a’r llanw, neu at gyfeirlyfrau ar gyfer pynciau arbennig, e.e. yr Almanac of British Politics.
 
Llyfryn yw almanac sy’n cynnwys gwybodaeth hanfodol ar gyfer y flwyddyn amaethyddol, megis calendrau a rhagolygon tywydd tymor hir. Yn gymysgedd o wybodaeth galendr syml a syniadau llai gwyddonol, caiff cyhoeddiadau megis The Old Farmer’s Almanac eu prynu a’u defnyddio o hyd, yn arbennig yng Ngogledd America. Defnyddir y gair ‘almanac’ hefyd i gyfeirio at unrhyw gyhoeddiad sy’n cynnwys deunydd calendr, e.e. y Nautical Almanac sy’n cynnwys tablau yn disgrifio symudiadau’r planedau a’r llanw, neu at gyfeirlyfrau ar gyfer pynciau arbennig, e.e. yr Almanac of British Politics.

Y diwygiad cyfredol, am 10:33, 10 Awst 2018

Llyfryn yw almanac sy’n cynnwys gwybodaeth hanfodol ar gyfer y flwyddyn amaethyddol, megis calendrau a rhagolygon tywydd tymor hir. Yn gymysgedd o wybodaeth galendr syml a syniadau llai gwyddonol, caiff cyhoeddiadau megis The Old Farmer’s Almanac eu prynu a’u defnyddio o hyd, yn arbennig yng Ngogledd America. Defnyddir y gair ‘almanac’ hefyd i gyfeirio at unrhyw gyhoeddiad sy’n cynnwys deunydd calendr, e.e. y Nautical Almanac sy’n cynnwys tablau yn disgrifio symudiadau’r planedau a’r llanw, neu at gyfeirlyfrau ar gyfer pynciau arbennig, e.e. yr Almanac of British Politics.

Yn wreiddiol, roedd y term ‘almanac’ yn cyfeirio at gyfres o dablau gwastadol a ddangosai symudiadau’r haul, y lleuad, a’r planedau, ac a gynhyrchwyd at ddefnydd astrolegyddion. Er bod iddynt wreiddiau llawer hŷn, ymddangosodd yr almanaciau cyntaf o dan yr enw hwnnw yn y 12g. yn Sbaen. Roedd almanaciau felly yn boblogaidd yn yr Oesoedd Canol, a chawsant eu copïo mewn llawysgrifau, ac mewn ffurfiau cludadwy megis yr almanaciau plygadwy a gynhwysai wybodaeth feddygol sylfaenol yn ogystal â’r deunydd calendr, ac a amcanwyd at ddefnydd meddygon.

Daeth yr almanac yn fwy poblogaidd fyth gyda dyfodiad y wasg gyhoeddi a thwf y diwydiant argraffu yn yr 16g. Cafodd yr almanac printiedig Saesneg cyntaf (The Kalender of Shepherds) ei gyhoeddi yn 1503. Cyfieithiad o destun Ffrangeg oedd hwn, yn cynnwys deunydd crefyddol megis disgrifiadau o arteithiau Purdan, y Dengair Deddf, Credo’r Apostolion, a’r Pader; ceid ynddo hefyd ddeunydd meddygol megis rhestrau o bethau sy’n llesol neu yn niweidiol i’r corff, cyngor ar gadw’n iach trwy’r flwyddyn, a diagramau yn dangos esgyrn a gwythi'r corff; cynhwysai'r calendr hefyd ddyddiadau gwyliau’r seintiau a’r gwyliau symudadwy, y prif ffeiriau, a thymhorau’r llysoedd. Daeth dimensiwn gwleidyddol i’r almanac yn ystod cyfnod Rhyfel Cartref Lloegr a’r cynnwrf gwleidyddol a gododd yn sgil hynny, gydag almanacwyr ar y ddwy ochr yn darogan buddugoliaeth ar gyfer un ai’r Brenin neu’r Senedd.

Daeth yr almanaciau Cymraeg cyntaf o’r wasg ar ddiwedd yr 17g. gyda chyhoeddiadau Thomas Jones (1648-1713), a adwaenid fel Thomas Jones yr Almanaciwr. Ymddangosodd ei almanaciau dan yr enw Newyddion oddiwrth y sêr rhwng 1681 a 1712. Cynhwysai’r llyfrynnau hyn y deunydd calendr arferol yn ogystal â chyfeiriadau darllen, cyngor amaethyddol ynghylch tasgau ar gyfer pob mis, rhagolygon tywydd, cyfeiriadau ynghylch gollwng gwaed, barddoniaeth, a hysbysebion ar gyfer llyfrau yr oedd Jones hefyd yn eu gwerthu. Fe'u cynhyrchwyd yn Llundain, lle bu Jones ei hun yn byw, a'u gwerthu ledled Cymru gan becmyn.

Bu cynhyrchu a gwerthu almanaciau’n weddol fuddiol ar gyfer argraffwyr, ac yn fuan roedd almanacwyr eraill wedi dechrau cystadlu gyda Jones. Dechreuodd almanaciau Siôn Robert Lewis (1731-1803) o Gaergybi ddod o’r wasg yn 1707, a rhai Siôn Rhydderch (1673-1735) o Amwythig yn 1715. Mae’n debyg i rai o’r almanaciau hyn gael eu hargraffu yn Nulyn ac wedyn eu mewnforio i’r wlad trwy Gaergybi er mwyn osgoi'r dreth ar bapur a fu’n gyfrifol am godi prisiau llyfrau yn sylweddol. Mae’r almanaciau hyn i gyd ar gael ar ffurf ddigidol ar wefan Llyfrgell Genedlaethol Cymru.

Diana Luft

Llyfryddiaeth

Chabás, J. (2006), ‘Almanac’, yn Glick, T., Livesy, S. J. a Wallis, F. (goln), Medieval Science, Medicine, and Technology: An Encyclopedia (Llundain: Routledge), tt. 29–31.

Chapman, A. A. (2006), ‘Almanacs’, yn Kastan, David Scott (gol.), The Oxford Encyclopedia of British Literature (Rhydychen: OUP, gol. ar lein, 2006, gwelwyd 31/07/2018).

Capp, B. S. (1979), Astrology and the Popular Press: English Almanacs 1500-1800 (Ithaca Ny: Cornell University Press).

Carey, H. M. (2004), ‘Astrological Medicine and the English Folding Almanac’, Social History of Medicine 17, 345–63.

Casgliad Almanaciau Cymru [1]

Driver, M. W. (2003), ‘When is a miscellany not miscellaneous? Making sense of the “Kalender of Shepherds”’, Yearbook of English Studies 33, 199–214.

Jenkins, G. H. (1980), Thomas Jones yr Almanaciwr (Caerdydd: Gwasg Prifysgol Caerdydd).

Jenkins, G. H. (1984), ‘Thomas Jones: the Sweating Astrologer’, yn Davies, R. R. a Jones, I. G. (goln), Welsh Society and Nationhood: Historical Essays presented to Glanmor Williams (Caerdydd: Gwasg Prifysgol Caerdydd), tt. 161–77.

Jenkins, G. H. (1988), ‘Almanaciau Thomas Jones’, Ysgrifau Beirniadol 14, 165–98.

Jenkins, G. H. (1990), ‘Almanaciau Thomas Jones 1680-1712’, Cadw Tŷ mewn Cwmwl Tystion: Ysgrifau Hanesyddol ar Grefydd a Diwylliant (Llandysul: Gomer), tt. 51–85.

Rees, E. (1969), ‘Developments in the Book Trade in Eighteenth-Century Wales’, The Library, 5ed gyfres, 24, 33–43.

Rees, E. (1988), The Welsh Book Trade before 1820 (Aberystwyth: Llyfrgell Genedlaethol Cymru).

Rees, E. a Morgan, G. (1979), ‘Welsh Almanacks, 1680-1835: Problems of Piracy’, The Library, 6ed gyfres, 1, 143–63.

William, D. W. (1980–4), ‘Almanacwyr Caergybi’, Transactions of the Anglesey Antiquarian Society and Field Club (1980), 67–100; (1981), 29–56; a (1984), 74–92.


Mae testun y cofnod hwn wedi’i ryddhau dan y drwydded Creative Commons BY-SA 4.0, sy’n eich caniatáu i’w ail-ddefnyddio a’i newid mewn unrhyw ffordd os ydych yn rhoi cydnabyddiaeth ar ffurf dolen i’r dudalen hon, ac yn trwyddedu eich fersiwn ddeilliadol yn yr un modd. Gweler testun y drwydded am ragor o fanylion.