W. J. Gruffydd

Ganed W. J. Gruffydd, un o awduron mwyaf gweithgar hanner cyntaf yr Ugeinfed ganrif, ym Methel, Caernarfon, ar 14 Chwefror 1881. Yn 1899 dechreuodd astudio am radd yn Saesneg yng Ngholeg Iesu, Rhydychen. Bu yn athro yn Ysgol Ramadeg Biwmares, ac yna'n ddarlithydd ym Mhrifysgol Cymru, Caerdydd. Ei brif faes fel ysgolhaig oedd Pedair Cainc y Mabinogi. Fe'i etholwyd, gyda'r Rhyddfrydwyr, i sedd Prifysgol Cymru yn y Senedd yn 1943, yn erbyn Saunders Lewis, a oedd yn sefyll dros Blaid Genedlaethol Cymru. Cafodd ei ethol eto yn 1945 tan 1950, pan ddiddymwyd seddi'r Prifysgolion.

Enillodd Goron yr Eisteddfod Genedlaethol, Llundain yn 1909 gyda ‘Yr Arglwydd Rhys’, ac ef oedd golygydd y cylchgrawn chwarterol Y Llenor o 1922 hyd 1951. Fe ystyrir ei ddrama, Beddau’r Proffwydi (1913), yn hollbwysig wrth drafod datblygiad y ddrama Gymraeg.

Llyfryddiaeth

• W. J. Gruffydd, Dros y Dŵr (1928), [methu dod o hyd i gopi]
• Sophocles, troswyd i’r Gymraeg gan W. J. Gruffydd, Antigone (Caerdydd, 1988).
• W. J. Gruffydd, Beddau’r Proffwydi (Caerdydd, 1913).
• W. J. Gruffydd, ‘Diorseddiad Rheswm’, Tir Newydd, rhif 14 (Tachwedd 1938), tt. 19–22.
• A. Maude Royden, troswyd i’r Gymraeg gan W. J. Gruffydd, (Caerdydd, 1915).
• W. J. Gruffydd, ‘Bledhericus, Bleddri, Bréri’, Revue Celtique, vol. 33, rhif 4 (Paris, 1912), tt. 180–183.
• W. J. Gruffydd, Caneuon a Cherddi (Bangor, 1906).
• W. J. Gruffydd, Caniadau (Y Drenewydd, 1932).
• W. J. Gruffydd, Ceiriog (Llundain, 1939).
• W. J. Gruffydd, The connection between Welsh and Continental literature in the 14th and 15th centuries (Caerdydd, 1909).
• Goronwy Owen, (gol.) W. J. Gruffydd, Cywyddau Goronwy Owen (Casnewydd, 1907). [Gyda rhagymadrodd gan W. J. Gruffydd]
• W. J. Gruffydd, Dafydd ap Gwyilym (Caerdydd, 1935).
• W. J. Gruffydd, (gol.) Bobi Jones, Detholiad o Gerddi W. J. Gruffydd (Caerdydd, 1992).
• W. J. Gruffydd, ‘Donwy’, Bulletin of the Board of Celtic Studies, Vol. 7, Pt. 1 (Nov. 1933), tt. 1–4.
• W. J. Gruffydd, Dyrchafiad arall i Gymro (Caerdydd, 1914).
• W. J. Gruffydd, Y flodeugerdd newydd (Caerdydd, 1909).
• W. J. Gruffydd, Folklore and myth in the Mabinogion (Caerdydd, 1958).
• W. J. Gruffydd, ‘Gair Personol’, Tir Newydd, rhif 12 (Mai 1938).
• W. J. Gruffydd, Hen Atgofion (Aberystwyth, 1936).
• W. J. Gruffydd, (gol.) Bobi Jones, Yr Hen Ganrif: Beirniadaeth lenyddol W. J. Gruffydd (Caerdydd, 1991).
• W. J. Gruffydd, ‘Iolo Goch’s “I Owain Glyndwr ar ddifancoll”’, Y Cymmrodor, vol. XXI (Llundain, 1908), tt. 105–112
• W. J. Gruffydd, C, (, 19). New Welsh Review 6/4 (1994), p. 39–42
• W. J. Gruffydd, Llenyddiaeth Cymru o 1450 hyd 1600 (Lerpwl, 1922).
• W. J. Gruffydd, Llenyddiaeth Cymru (Wrecsam, 1926).
• W. J. Gruffydd, Llythyrau’r Morysiaid (Caerdydd, 1940).
• W. J. Gruffydd, The Mabinogion (Llundain, 1913).
• W. J. Gruffydd, Blodeuglwm o Englynion (Caerdydd, dim dyddiad). [englynion wedi’i dethol a’i golygu gab W. J. Gruffydd]
• W. J. Gruffydd, Y Flodeugerdd Gymraeg (Caerdydd, 1931).
• (gol.) W. J. Gruffydd a G. J. Williams, Eisteddfod Genedlaethol Caerdydd, 1938, Barddoniaeth a Beirniadaethau (Lerpwl, 1938).
• Alafon, W. J. Gruffydd ac Eifion Wyn, Eisteddfod Genedlaethol Bangor, 1902, Yr Awdl, Y Bryddest A’r Telynegion (Caernarfon, 1902).
• W. J. Gruffydd, ‘Donwy’ a ‘Pangur’, Bulletin of the Board of Celtic Studies, VII (Rhydychen, 1933), tt. 1–4.
• W. J. Gruffydd, ‘Mabon ab Modron’, Revue Celtique, vol. 33, rhif 4 (Paris, 1912), tt. 452–261.
• W. J. Gruffydd, Math vab Mathonwy : an inquiry into the origins and development of the fourth branch of the Mabinogi (Caerdydd, 1938).
• W. J. Gruffydd, ‘Morgan Llwyd a Llyfr y Tri Aderyn’, Y Cofiadur, rhif 3 (Mawrth 1925), tt. 4–21.
• W. J. Gruffydd, ‘Nodiadau ar waith Dafydd ap Gwilym’, Bulletin Board of Celtic Studies, vol. 8, pt. 4 (Mai 1937), tt. 301–306.
• W. J. Gruffydd, Rhiannon (Caerdydd, 1953).
• R. Silyn Roberts a W. J. Gruffydd, Telynegion (Bangor, 1900).
• W. J. Gruffydd, Y Tro Olaf (Aberystwyth, 1939).
• W. J. Gruffydd, Wil Ni (Lerpwl, 1962).
• W. J. Gruffydd, cyfieithiad D. Myrddin Lloyd, The Years of the Locust (Llandysul, 1976).
• W. J. Gruffydd, ‘Yn ôl i’r Simnai Fawr’, Allwedd y Tannau, rhif 67 (2008), tt. 69–74.
• W. J. Gruffydd, Ynys yr Hud a chaneuon eraill (Caerdydd, 1923).
• W. J. Gruffydd, ‘Bethesda’r Fro’, yn (deth.) T. Rowland Hughes, Storïau Radio (Llandysul, 1941), tt. 11–18.
• W. J. Gruffydd, Owen Morgan Edwards, Cofiant Cyfrol I, 1858–1883 (Aberystwyth, 1937).
• W. J. Gruffydd, Y Morysiaid (The Morris Brothers) (Caerdydd, 1939).
• W. J. Gruffydd, gyda rhagymadrodd a sylwadau gan T. Robin Chapman, Nodiadau’r Golygydd (Llandybïe, 1986).
• W. J. Gruffydd, ‘Foreword’, Dim awdur, A New University of Wales (Caerdydd, 1945), tt. 3–4.
• W. J. Gruffydd, Rhagarweiniad i Farddoniaeth Cymru cyn Dafydd ap Gwilym (Caerdydd, 1937).
• W. J. Gruffydd, ‘Gair Personol’, Tir Newydd, rhif 12 (Mai 1938), tt. 26–27.
• W. J. Gruffydd, ‘Dyma Farn W. J. Gruffydd Am Lyfrau Hugh Evans, Gwasg “Y Brython”’, Tir Newydd, rhif 12 (Mai 1938), t. 32.
• W. J. Gruffydd, C, (, 19).

Ysgrifau

• Dafydd Johnson, ‘Misanthropic Humanist’, The New Welsh Review, rhif 24 (Spring 1994).
• T. Robin Chapman, ‘Cyffes cofiannydd’, Llais Llyfrau (Hydref 1994), tt. 6–7.
• T. Robin Chapman, ‘Dawn Dweud W. J. Gruffydd’ (Caerdydd, 1993).
• Meredydd Evans, ‘Gwelodd hwn harddwch’, Y Casglwr, rhif 13 (Mawrth 1981), t. 13.
• Pennar Davies, ‘Gyda men yng ngwlad barddoniaeth: llencyndod W. J. Gruffydd’, Fflam, rhif 11 (Awst 1952), tt. 2–6.
• D. Tecwyn Lloyd, ‘Peth o farddoniaeth W. J. Gruffydd: ystyriaeth’, Llên cyni a rhyfel a thrafodion eraill (1987) tt. 79–95.
• D. Tecwyn Lloyd, ‘W. J. Gruffydd: Beirniad Dywilliant a Golygydd’, Llên cyni a rhyfel a thrafodion eraill, (1987) tt. 103–128.
• Aneurin ap Talfan, ‘[W. J. Gruffydd]’, Tir Newydd, rhif 12 (Mai 1938), tt. 4–5.
• Glyn M. Aston, ‘[W. J. Gruffydd]’, Tir Newydd, rhif 12 (Mai 1938), tt. 5–7.
• G. G. Evans, ‘[W. J. Gruffydd]’, Tir Newydd, rhif 12 (Mai 1938), tt. 7–8.
• Idris Ll. Foster, ‘[W. J. Gruffydd]’, Tir Newydd, rhif 12 (Mai 1938), tt. 8–9.
• Ll, Wyn Griffith, ‘[W. J. Gruffydd]’, Tir Newydd, rhif 12 (Mai 1938), tt. 9–10.
• Glyn Jones, ‘[W. J. Gruffydd]’, Tir Newydd, rhif 12 (Mai 1938), tt. 11–12.
• Gwilym R. Jones, ‘[W. J. Gruffydd]’, Tir Newydd, rhif 12 (Mai 1938), tt. 12–13.
• T. Gwynn Jones, ‘[W. J. Gruffydd]’, Tir Newydd, rhif 12 (Mai 1938), tt. 13–16.
• Saunders Lewis, ‘[W. J. Gruffydd]’, Tir Newydd, rhif 12 (Mai 1938), tt. 16–17.
• D. Myrddin Lloyd, ‘[W. J. Gruffydd]’, Tir Newydd, rhif 12 (Mai 1938), tt. 17–19.
• R. Williams-Parry, ‘W. J. G.’, Tir Newydd, rhif 12 (Mai 1938), t. 19. [Soned]
• T. H. Parry-Williams, ‘Wrth Gofio’, Tir Newydd, rhif 12 (Mai 1938), t. 20. [Soned]
• Iorweth C. Peate, ‘[W. J. Gruffydd]’, Tir Newydd, rhif 12 (Mai 1938), tt. 20–22.
• W. H. Reese, ‘[W. J. Gruffydd]’, Tir Newydd, rhif 12 (Mai 1938), tt. 22–25.
• Lotta Rowlands, ‘[W. J. Gruffydd]’, Tir Newydd, rhif 12 (Mai 1938), t. 25.
• Meredydd Evans, ‘W. J. Gryffudd a’r Gymraeg’, Taliesin, rhif 69 (Mawrth 1990), tt. 73–88.
• Marian Goronwy-Roberts, W. J. Gruffydd (Gwynedd, 1981).
• Meinir Pierce Jones, ‘W. J. Gruffydd’, yn (gol.) Robert Rhys, Y Patrwm Amryliw (Cyfrol 1), tt. 53–64.
• Marian Goronwy-Roberts, ‘W. J. Gruffydd’ (Gwynedd, 1981).

Cyfeiriadau

• Gwyddoniadur Cymru, t. 397
• Bywgraffiadur ar-lein y Llyfrgell Genedlaethol