Gweld cod y dudalen Protheroe, Daniel (1866-1934)

__NOAUTOLINKS__
'''Mae'r cofnod hwn ymysg y cannoedd sydd i'w gweld yn [https://www.ylolfa.com/cynnyrch/9781784616250/cydymaith-i-gerddoriaeth-cymru''Cydymaith i Gerddoriaeth Cymru''], cyfrol gyhoeddwyd gan Y Lolfa ym mis Medi 2018.'''

Cyfansoddwr a aned yn Ystradgynlais, Sir Frycheiniog. Cafodd ei fagu yn sŵn cerddoriaeth capel y teulu yng Nghwmgïedd, a dylanwadodd y traddodiad hwnnw yn drwm arno: tystiai fod cynifer â saith o gymanfaoedd canu yn cael eu cynnal yn yr ardal ar ddydd Llun y Pasg yn unig. Roedd [[Corau Cymysg | canu corawl]] hefyd yn ymddatblygu yng nghyfnod ei blentyndod, a bu ei dad a’i fam yn aelodau o Gymdeithas Gorawl Dyffryn Tawe, dan arweiniad William Grifﬁths (Ifander). Dylanwad arall oedd y bandiau drwm a phib a deithiai i’r ardal i berfformio ar y strydoedd (gw. hefyd [[Bandiau Militaraidd]]).

Fe’i prentisiwyd yn deiliwr yn siop ei ewythr, ond dysgodd [[Tonic Sol-ffa | sol-ffa]] ac elfennau cerddoriaeth yng nghapel Cwmgïedd gyda Philip Thomas a [[Rees, J. T. (1857-1949) | J. T. Rees]]. Ymddangosodd fel unawdydd yn canu alto ac ennill yn [[Eisteddfod, Cerddoriaeth a'r | Eisteddfod]] y Deheudir yn 1880. O fewn ychydig, dechreuodd [[Arweinydd, Arweinyddion | arwain]], ac yn ddeunaw oed aeth â chôr o Gwmgïedd i gystadlu mewn eisteddfod yn Llandeilo a chael gwobr gyntaf. Flwyddyn yn ddiweddarach, yn 1886, wedi clywed gan berthynas iddo am y cyfleoedd a oedd ar gael yn y Byd Newydd, ymfudodd i Scranton, Pennsylvania, a bu’n byw yn Unol Daleithiau America weddill ei oes. Roedd Scranton yn ganolfan i fywyd Cymraeg yn y cyfnod hwnnw, a dechreuodd Protheroe arwain corau ymhlith y Cymry. Dywedir mai ef oedd y cyntaf i berfformio [[Oratorio, Yr | oratorio]] gyda cherddorfa yn Scranton. Daeth yn ddinesydd Americanaidd yn 1891. Priododd Hannah Harris, un o Gymry Scranton a oedd wedi’i geni yn Nhredegar, a chawsant ddwy ferch a mab.

Yn 1890 graddiodd yn MusBac ym Mhrifysgol Toronto, ac yn 1910 cafodd ddoethuriaeth gan Brifysgol Talaith Efrog Newydd. Yna yn 1894 symudodd i Milwaukee, lle bu’n arwain y gân yn yr Eglwys Fedyddiedig. Oddi yno aeth yn 1908 i Chicago yn gyfarwyddwr cerdd y Central Church, un o eglwysi mwyaf y ddinas, ac i ddysgu yn rhai o’r ysgolion cerdd lleol. Arweiniodd nifer o gorau yn Milwaukee ac yn Chicago, ac yn 1926 sefydlodd gôr meibion Cymreig yno. Yn 1918 golygodd lyfr [[Emyn-donau | emynau]] a thonau dwyieithog, ''Cân a Mawl'', at ddefnydd Eglwys y Methodistiaid Calfinaidd yng Ngogledd America.

Astudiodd Protheroe gyda dau o gerddorion blaenllaw yr Unol Daleithiau, Edward Macdowell (1860-1908) a Dudley Buck (1839-1909). Datblygodd yn gyfansoddwr toreithiog, ond cerddoriaeth leisiol oedd ei gryfder. Ei weithiau mwyaf arhosol yw ei gytganau grymus i gorau meibion, megis ''Nidaros'' (i eiriau gan Longfellow) a ''Milwyr y Groes'', a’r caneuon i blant a luniodd i eiriau Nantlais, sy’n cynnwys caneuon megis ‘Mynd drot drot’ a ‘Lili wen fach’, y daethpwyd i’w hystyried bron yn [[Gwerin, Canu a Cherddoriaeth Draddodiadol | ganeuon gwerin]] (gw. hefyd [[Hwiangerdd (Hwiangerddi) | Hwiangerddi]]). Cenir rhai o’i [[Emyn-donau | emyn-donau]] o hyd, megis ‘Price’, ‘Wilkesbarre’, ‘Cwmgïedd’ a ‘Milwaukee’. Credai’n gryf ym mhwysigrwydd alaw ac mae ei waith yn felodaidd heb gymhlethdod technegol.

Dychwelodd i Gymru’n rheolaidd i feirniadu mewn eisteddfodau ac i arwain cymanfaoedd canu a [[Gwyliau Cerddoriaeth | gwyliau]] corawl. Bu farw yn Chicago.

'''Rhidian Griffiths'''

==Llyfryddiaeth==

*Daniel Protheroe, ''Nodau damweiniol a d’rawyd o dro i dro'' (Lerpwl, 1924)

{{CC BY-SA Cydymaith}}
[[Categori:Cerddoriaeth]]