Gweld cod y dudalen Roberts, John Henry (Pencerdd Gwynedd) (1848-1924)

__NOAUTOLINKS__
'''Mae'r cofnod hwn ymysg y cannoedd sydd i'w gweld yn [https://www.ylolfa.com/cynnyrch/9781784616250/cydymaith-i-gerddoriaeth-cymru''Cydymaith i Gerddoriaeth Cymru''], cyfrol gyhoeddwyd gan Y Lolfa ym mis Medi 2018.'''

Organydd, cyfansoddwr, [[addysgwr]] a golygydd cerddorol. Fe’i ganed ym Mhen’rallt, Y Gefnan, ar lethrau Mynydd Llandygái ger Bangor. Yn fab i Harri ac Elizabeth Roberts, yn fachgen fe weithiodd yn y chwarel a chael gwersi ar yr organ gan Evan Thomas. Yn bedair ar ddeg oed daeth yn organydd capel y Wesleaid Cymraeg, Seilo, Tre-garth. Dan ddylanwad bywyd diwylliannol y gymdogaeth, chwarelwyr a cherddorion Bethesda a’r fro (rhai fel David Roberts (Alawydd), Robert Williams, Cae Asaeth, ac Owen Humphrey Davies (Eos Llechid)), dysgodd hanfodion y grefft o gyfansoddi [[Emyn-donau | emyn-donau]] ac ''anthemau''.

Fel organydd ifanc yng nghapeli Anghydffurfiol yr ardal, cynhaliai ddosbarthiadau i ddysgu darllen cerddoriaeth (dull [[sol-ffa]] Hullah ac nid Curwen). Ymddiddorai mewn cyfansoddi ac enillodd ei gantata, ''Y Mab Afradlon'', wobr yn [[Eisteddfod, Cerddoriaeth a'r | Eisteddfod]] Caer yn 1867. Yn ugain oed, symudodd i gyffiniau Tywyn, Meirionnydd, i fod yn ysgrifennydd chwarel Bryneglwys ger Abergynolwyn. Bu’n weithgar yno yn sefydlu cymdeithas [[Corau Cymysg | gorawl]] ac yn gyfeilydd yn yr ardal, a gwnaeth gymaint i godi safonau darllen cerddoriaeth a chanu ymhlith y trigolion fel y gallodd y côr gyfrannu i Ŵyl Gerdd Harlech, a oedd yn ei hanterth bryd hynny.

Dan anogaeth Samuel Sebastian Wesley (1810–76), organydd Eglwys Gadeiriol Caerloyw, a Brinley Richards (1817–85), astudiodd yn yr Academi Gerdd Frenhinol (1870–4). (Yn 1886 ysgrifennodd ddwy erthygl ar [[Richards, Brinley (1817-85) | Brinley Richards]] a ymddangosodd yn ''Y Geninen''.) Bu’n ddisgybl i’r athro piano a chyfansoddi, William Sterndale Bennett (1816–75), a derbyniodd wersi organ gan Charles Steggall (sylfaenydd Coleg Brenhinol yr Organyddion). Enillodd radd MusBac o Brifysgol Caergrawnt (1882), a daeth yn Gymrawd o’r Coleg Tonic Sol-Ffa, Llundain.

Fe’i hurddwyd yn Gymrawd yr Academi Gerdd Frenhinol (FRAM). Dychwelodd i’w gynefin yn 1874 a’i benodi’n organydd Capel yr Annibynwyr Bethesda. Daeth yn organydd i nifer o enwadau yn eu tro: Capel yr Annibynwyr Cymraeg, Bethesda, Sir Gaernarfon (canol 1874–8); Eglwys y Presbyteriaid Saesneg, Turf Square, Y Maes, Caernarfon (1878–83).

Dan oruchwyliaeth Syr George Macfarren (pennaeth yr adran gerdd), graddiodd yn 1882 gyda BMus o Brifysgol Caergrawnt cyn derbyn swydd organydd Capel y Presbyteriaid Saesneg Castle Square, Caernarfon (1883–97). Symudodd i Lerpwl fel organydd a chôr-feistr Eglwys Bresbyteraidd Gymraeg Chatham Street (1898–1924), lle y’i dilynwyd gan yr organydd un ar bymtheg oed, a’r cyfansoddwr tra dawnus, [[Williams, W. Albert (1909-46) | W. Albert Williams]] (1909–46).

Un o’i gyfansoddiadau mwyaf poblogaidd oedd ‘Cwsg, Filwr, Cwsg’ (1875), ac fe’i disgrifiwyd gan [[Evans, T. Hopkin (1879-1940) | T. Hopkin Evans]] yn ''Y Brython'' fel ‘y cyfansoddwr rhan-ganeuon gorau i genedl y Cymry ei gynhyrchu erioed.’ Aeth llawer o’i gynnyrch – a oedd yn cynnwys dros 400 o [[Cantata | gantatas]], anthemau, emyn-donau, rhan-ganeuon, unawdau a darnau ar gyfer piano a cherddorfa – yn angof ers blynyddoedd, mae rhan helaeth o’i waith allan o brint, a’i lyfrau emynau a’i werslyfrau cerddorol wedi’u disodli, er bod nifer o’i emyn-donau i’w clywed o hyd, gan gynnwys ‘Aberafon’, ‘Gwynfa’, ‘Port Penrhyn’ ac ‘Uxbridge’.

Bu’n ymwneud â’r llyfrau emynau a’r casgliadau cysegredig canlynol: ''Cydganau y plant'' (1870); ''Llawlyfr Moliant'' (1880 ac 1890); ''Llawlyfr Elfennau Cerddoriaeth'' (1890); ''Hymnau yr Eglwys'' (1893); ''Llyfr Anthemau'' (1896); ''Llyfr Hymnau a Thônau y Methodistiaid Calfinaidd'' (1897); ''Llawlyfr Moliant yr Ysgol Sul'' (1897) (gyda W. T. Samuel); ''Llyfr Tonau y Methodistiaid Wesleyaidd'' (1904) (gyda [[Evans, David Emlyn (1843-1913) | D. Emlyn Evans]] a Wilfrid Jones). Cyfrannodd i’r ''Cerddor'' ac anfonodd ddymuniadau da at [[Williams, W. S. Gwynn (Gwynn o'r Llan; 1896-1978) | W. S. Gwynn Williams]] pan lansiwyd ''Y Cerddor Newydd'' yn 1922.
 
Cymaint ei awydd i eraill gael addysg gerddorol fel y sefydlodd ym Methesda yn 1874 Goleg Hyfforddiant Cerddorol Gogledd Cymru, ac yna, yn Lerpwl, y Cambrian School of Music ac, ar gyfer argraffu cerddoriaeth, y J. H. Roberts Music Publishing Company. Yn 1877 fe’i derbyniwyd yn aelod o Orsedd y Beirdd. Treuliodd oes gyfan yn dysgu, beirniadu, cyfansoddi, cyhoeddi, arwain a chyfeilio. Fel cefnogwr brwd nodiant y sol-ffa, cyfrannodd erthyglau’n gyson i’r wasg, gan gynnwys cyhoeddiadau fel ''Y Cerddor'', ''Y Genedl'' a’r ''Brython,'' ar faterion fel canu cynulleidfaol, canu corawl, [[Arweinydd, Arweinyddion | arwain]], cerddoriaeth a’r eisteddfod, a dadleuai dros sefydlu [[Cerddorfeydd, Corau, Cerddorfeydd Ieuenctid ac Ensemblau | cerddorfeydd]] yng Nghymru. Dylanwadodd ei gyfrol, ''Llawlyfr Elfennau Cerddoriaeth'' (1890), hefyd ar gynnwys a chyfeiriad addysg gerddorol ymhlith amaturiaid ledled Cymru.

Yn 1878 priododd Annie Williams a chawsant saith o blant. Daliodd i gyfrannu i fyd cerddoriaeth Gymreig hyd ddiwedd ei oes trwy gyfansoddi, cyhoeddi ac ymchwilio. Bu farw yn Lerpwl ar 6 Awst 1924 ac fe’i claddwyd ym mynwent Smithdown Road y ddinas.

'''David R. Jones a Wyn Thomas'''

==Llyfryddiaeth==

*‘Ein Cerddorion Cymreig’, ''Yr Ymwelydd Misol'', IV/12 (Rhagfyr, 1906), 140–1

*‘John Henry Roberts, Mus. Bac (Cantab) 1848–1924’, ''Y Brython'' (7 Awst 1924), 3

*‘Ein Cerddorion’, ''Y Cerddor'', XII/48, 39–40

*‘Pencerdd Gwynedd’, ''Y Traethodydd'', XVII (Cyfres 3), 22–8

*Delyth G. Morgans, ''Cydymaith Caneuon Ffydd'' (2006)

{{CC BY-SA Cydymaith}}
[[Categori:Cerddoriaeth]]