Epigram

Cwpled cynganeddol bachog, cynnil a chofiadwy sy’n cynnig cyngor neu’n traethu rhyw wirionedd neu ddoethineb arhosol yw epigram. Y mae cywyddau Beirdd yr Uchelwyr yn llawn o gwpledi o’r fath, ac y maent ymhlith y pethau perffeithiaf a luniwyd erioed yn y Gymraeg, er enghraifft:

Câr yn cyhuddo arall,

Hawdd i’r llaw gyhuddo’r llall.

(Tudur Aled)

Trwm ar iâ yw tramwy’r ôd,

Trymach yw torri amod.

(Wiliam Llŷn)

Y drwg aml a drig yma,

A Duw yn dwyn pob dyn da.

(Siôn Tudur)

Meddwl trwm a ddeil y troed,

Ufuddhau a fydd ddioed.

(T. Gwynn Jones)

Gwell tlawd bach fo’n iach a noeth

Nag afiach mewn siôl gyfoeth.

(Idwal Lloyd)

Gellir cael epigram un-llinell hefyd, fel ‘Rhy fyr i’r hwyaf ei oes’, Guto’r Glyn; ‘A fyddo ddof, hawdd ei ddal’, T. Gwynn Jones, a ‘Nid dig yw’r goedwig i gyd’, Rhydwen Williams, ond mae epigramau ar ffurf cwpledi yn llawer mwy effeithiol nag epigramau un-llinell.

Alan Llwyd

Llyfryddiaeth

Llwyd, A. (2007), Anghenion y Gynghanedd (Llandybïe: Cyhoeddiadau Barddas).

Llwyd, A. (gol.) (1988), Y Flodeugerdd o Ddyfyniadau Cymraeg (Llandysul: Gwasg Gomer).

Llwyd, A. (gol.) (1985), Y Flodeugerdd o Epigramau Cynganeddol (Llandybïe: Cyhoeddiadau Barddas).

---

Mae testun y cofnod hwn wedi’i ryddhau dan y drwydded Creative Commons BY-SA 4.0, sy’n eich caniatáu i’w ail-ddefnyddio a’i newid mewn unrhyw ffordd os ydych yn rhoi cydnabyddiaeth ar ffurf dolen i’r dudalen hon, ac yn trwyddedu eich fersiwn ddeilliadol yn yr un modd. Gweler testun y drwydded am ragor o fanylion.